Een dapper zaadje in Den Haag wortelt tussen straatgevel en stoeptegel. Het weet zich op te werken tot een vleugelnootboompje in de dop. Een bezorgde burgeres, vertederd door zoveel levenslust, verwijdert een stoeptegeltje. Het boompje krijgt zo meer water en ruimte. De buurvrouw ervaart hiervan hinder en wendt zich verontwaardigd tot de gemeente. Deze herkent direct een overtreding van de APV, eist onder dwangsom herstel in de oude toestand en legt bovendien een geldboete op. Poeh, kan dat anders?
Eerst maar eens het juridische kader. Lagere overheden zoals gemeenten zijn bevoegd om ongewenst gedrag bestuurlijk te sanctioneren. De instrumenten verschillen, al naar gelang het bestraffing of herstel in de oude toestand betreft. Een bestuurlijke geldboete is gericht op straf ofwel het toevoegen van leed. Een herstelsanctie is gericht op het geheel of deels ongedaan maken van een onrechtmatige situatie, het beperken van de gevolgen daarvan of het voorkomen van herhaling. Het wettelijk Instrumentarium is de last onder dwangsom of, bij spoedeisendheid, bestuursdwang.
In alle gevallen gelden er randvoorwaarden voor toepassing van de bevoegdheid. Zo brengt art. 3:4 Awb het verbod op willekeur mee. Verder geldt het evenredigheidsbeginsel: uitgangspunt is handhaving, maar er moet ook worden bekeken of de onrechtmatige situatie kan worden gelegaliseerd. Tenslotte geldt, dat gelijke gevallen gelijk moeten worden behandeld.
De gemeente Den Haag is op grond van de Gemeentewet en de eigen verordeningen (APV) bevoegd om een geldboete op te leggen bij overtreding van het verbod tot ‘’het aanleggen, beschadigen opbreken en veranderen van een weg’’. De gemeente kan ook een last onder dwangsom opleggen. In dit geval deed de gemeente beide. En hoewel de stoute burgeres de stoeptegel snel teruglegde, bleef het boompje staan. Dus kwam de gemeente nog eens voor het innen van de last.
Bizar is dat de gemeente Den Haag ook Operatie Steenbreek omarmt. Het betekent samen met burgers de tuinen, straten en pleinen van de stad groener maken: ‘tegel eruit, plantje erin’. Deze ambitie tot verduurzaming had juist hier moeten prevaleren boven een diepgewortelde (!) reflex tot handhaving.
Ewald L.J. van Hal, Directeur vereniging Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek, namens NVTB